Tentoonstelling 2012 "In den bak, Toen, nu en strak(s)"
De nieuwe, jaarlijkse tentoonstelling van het Gevangenismuseum loopt van
zaterdag 30 juni tot en met zondag 15 juli 2012, dit telkens tijdens de
weekends en voor groepen op afspraak.
De tentoonstelling behandelt de belangrijke mijlpalen van de
gevangenissen, vroeger, nu en morgen (maar ook overmorgen), met aandacht
voor het regime, het personeel en de gebouwen.
Dit jaar maken we kennis met een scharniermoment in het Belgisch
gevangeniswezen. Eerst en vooral staan we voor de bouw van een aantal
gloednieuwe gevangenissen, dit als antwoord op de steeds nijpender
wordende situatie van overbevolking. Daarbij wordt er momenteel gewerkt
aan het invoeren van wettelijke regels bij de organisatie van het leven
in de gevangenis en de behandeling van de gedetineerden. En tenslotte is
er de vernieuwde opleiding voor bewakers, die intussen tot 1 jaar is
uitgebreid. Op de tentoonstelling laten we u kennismaken met wat aan dit
moment voorafging, maar aarzelen we niet om ook eens in de toekomst te
gaan kijken: "den bak in the future".
Van beul tot Basiswet
Denken over straf heeft altijd al de wijze van opsluiting van mensen in
een gevangenis bepaald. En trouwens, de gevangenis zoals wij die nu
kennen, is nog maar redelijk recent van datum.
Ons verhaal begint in de middeleeuwen. Toen waren de straffen
willekeurig en wreed, met afschrikking als belangrijkste doel. Mensen
werden in kerkers aan de ketting gelegd in afwachting van hun
terechtstelling. Gaandeweg komt er een meer rationele denkwijze over de
straf en wordt de opsluiting steeds beter georganiseerd. Maar wat de
menselijkheid betreft, is er nog zeer veel werk aan de winkel.
Pas na de Tweede Wereldoorlog ontstaat het idee dat het afnemen van de
vrijheid volstaat als straf en dat aan de opsluiting geen extra leed mag
worden toegevoegd. Meer en meer gaat men op zoek naar een zinvolle
invulling van de straftijd en gaat men met de gedetineerde op weg met
een detentieplan dat is afgestemd op re-integratie in de vrije
samenleving. Sinds 2005 krijgt de gevolgde weg een wettelijke grond in
de Basiswet, die tegelijk ook minimumregels vastlegt voor de behandeling
van de gedetineerden en de "was en de plas" in onze gevangenissen.
Op de tentoonstelling vindt u de belangrijkste evoluties doorheen onze
geschiedenis afgebeeld in een aantal taferelen en tekeningen.
Van cipier tot penitentiair bewakingsassistent
Bewaking van opgesloten mensen werd eerst overgelaten aan ongeschoolde
"sleuteldragers". Het ging dan meestal over willekeurig aangeduide
huurlingen of militairen. Pas na de Belgische Onafhankelijkheid wordt
het bewaken van gedetineerden een specifiek beroep. Door de jaren heen
worden er meer ethische, intellectuele en technische vaardigheden aan
toegekend. Anno 2012 spreken we van de "penitentiair bewakingsassistent"
na het volgen van een opleiding van 1 jaar. Veiligheidstaken gaan
gepaard met kennis over het strafrecht en de Basiswet. In de ateliers,
de huishoudelijke en onderhoudsdiensten zijn technici van diverse aard
aan het werk.
Op de tentoonstelling zijn uniformen van vroeger en nu te zien, plus een
verzameling kentekens. De opleiding en het werk van de hedendaagse
bewakers wordt door henzelf uitgelegd in een aantal korte interviews.
De mensen in uniform zijn uiteraard maar een deel van het personeel in
onze gevangenissen. De uitwerking van het regime en de begeleiding plus
alle administratie die dat met zich meebrengt, worden toevertrouwd aan
directieleden, psychologen, maatschappelijk assistenten, griffie en
boekhoudkundige diensten.
Ten slotte wordt de hulp- en dienstverlening aan de gedetineerden
(sport, onderwijs, sociale begeleiding…) al tien jaar door
verschillende diensten en organisaties van de Vlaamse Gemeenschap
behartigd onder de naam "Strategisch Plan". We stellen ook dit project
visueel aan u voor.
Van kerker tot "een huis"?
Van een koud, donker hol waarin een veroordeelde de galg afwachtte,
evolueren we stilaan naar gebouwen die plaats bieden aan grotere groepen
gedetineerden. Georganiseerde opsluiting vereist een aangepaste
architectuur. Op de tentoonstelling zien we tuchthuizen, de
stergevangenissen en andere bouwvormen die tot vandaag gebruikt werden,
gepresenteerd in hun historisch verhaal. De maquettes van de toekomst
zijn er ook: u ziet de gevangenissen die zijn gepland in Dendermonde,
Beveren, Leuze-en-Hainaut en Marche-en-Famenne oprijzen voor uw ogen.
Maar er is nog meer toekomst. Ontwerpen en plannen van kleinschalige
gevangenissen die als een "huis in de rij" worden gezet, vormen ook een
deel van ons aanbod (zie ook de voordracht op 7 juli).
Vrijdag 29 juni: Openingsreceptie met de Minister van Justitie Annemie Turtelboom
Zondag 1 juli: "Ge(s)maakt in Merksplas"
Vanaf 13.30u zetten we de zomervakantie in met een happening in de
groene zone van de landloperskapel op het prachtige landlopersdomein.
Een familiepicknick wordt opgefleurd met een heuse boerenmarkt, en
aangevuld met puur Kempense randactiviteiten.
Zorg voor een zelfgemaakte picknickmand, en indien nodig een
picknickdeken. Aanschuiven kan vanaf 13.30u, we houden graag een
groepspicknick vanaf 16u. Uw mandje kan altijd nog aangevuld worden met
groenten, fruit of proevertjes van de boerenmarkt.
Zaterdag 7 juli: voordracht "De gevangenis van overmorgen, een huis?"
Op zaterdag 7 juli vanaf 20u wordt ons een heel interessant beeld
gegeven van de gevangenis in de toekomst. Een stuurgroep, opgericht
onder impuls van de Liga Voor Mensenrechten, kwam voor het eerst samen
in maart 2011 en was samengesteld uit academici, mensen uit het werkveld
in onze gevangenissen, architecten, denkers, magistraten, journalisten,
makelaars, studenten, activisten en projectontwikkelaars. Hun slagzin
was: "stoute jongens, kleine klassen". In plaats van gevangenissen die
honderden tot zelfs meer dan duizend gedetineerden herbergen, zou in de
toekomst gebruik worden gemaakt van een groot aantal kleine "huizen" met
gemiddeld zo’n vijftien bewoners, waarin de gedetineerden elk een
individueel afgestemd "opsluitingsplan" meekrijgen dat hen voorbereidt
op een terugkeer in de samenleving. De gevangenis "onder den toren" als
het ware.
De voordracht wordt gegeven door de twee drijvende krachten achter dit
project, namelijk Kristel Beyens, professor criminologie aan de VUB en
Hans Claus, directeur van de gevangenis van Oudenaarde.
Zaterdag 14 juli: Radio Tennessee
De jonge gasten hier op de foto komen uit Merksplas en brengen het
repertoire van de Amerikaanse zanger Johnny Cash, die zelf talloze
concerten in verschillende gevangenissen gaf. Een betere link tussen
muziek en het gevangeniswezen is er dus niet te vinden! Allen daarheen!
Edwin Nagels
Al vanaf jonge leeftijd was Edwin Nagels gefascineerd door het tekenen.
In de jaren 1980 tekende hij ook stripverhalen, vaak met een historische
inslag. Vanaf het midden van de jaren 1970 legde hij zich voluit toe op
het tekenen van cartoons. Hij is de vaste cartoonist van Brandpunt, van
De Standaard (1990 - 1999) en van Tertio.