De nieuwe, jaarlijkse tentoonstelling van het Gevangenismuseum loopt van zaterdag 30 juni tot en met zondag 15 juli 2012, dit telkens tijdens de weekends en voor groepen op afspraak.

De tentoonstelling behandelt de belangrijke mijlpalen van de gevangenissen, vroeger, nu en morgen (maar ook overmorgen), met aandacht voor het regime, het personeel en de gebouwen.

Dit jaar maken we kennis met een scharniermoment in het Belgisch gevangeniswezen. Eerst en vooral staan we voor de bouw van een aantal gloednieuwe gevangenissen, dit als antwoord op de steeds nijpender wordende situatie van overbevolking. Daarbij wordt er momenteel gewerkt aan het invoeren van wettelijke regels bij de organisatie van het leven in de gevangenis en de behandeling van de gedetineerden. En tenslotte is er de vernieuwde opleiding voor bewakers, die intussen tot 1 jaar is uitgebreid. Op de tentoonstelling laten we u kennismaken met wat aan dit moment voorafging, maar aarzelen we niet om ook eens in de toekomst te gaan kijken: "den bak in the future".

Denken over straf heeft altijd al de wijze van opsluiting van mensen in een gevangenis bepaald. En trouwens, de gevangenis zoals wij die nu kennen, is nog maar redelijk recent van datum.

Ons verhaal begint in de middeleeuwen. Toen waren de straffen willekeurig en wreed, met afschrikking als belangrijkste doel. Mensen werden in kerkers aan de ketting gelegd in afwachting van hun terechtstelling. Gaandeweg komt er een meer rationele denkwijze over de straf en wordt de opsluiting steeds beter georganiseerd. Maar wat de menselijkheid betreft, is er nog zeer veel werk aan de winkel.

Pas na de Tweede Wereldoorlog ontstaat het idee dat het afnemen van de vrijheid volstaat als straf en dat aan de opsluiting geen extra leed mag worden toegevoegd. Meer en meer gaat men op zoek naar een zinvolle invulling van de straftijd en gaat men met de gedetineerde op weg met een detentieplan dat is afgestemd op re-integratie in de vrije samenleving. Sinds 2005 krijgt de gevolgde weg een wettelijke grond in de Basiswet, die tegelijk ook minimumregels vastlegt voor de behandeling van de gedetineerden en de "was en de plas" in onze gevangenissen.

Op de tentoonstelling vindt u de belangrijkste evoluties doorheen onze geschiedenis afgebeeld in een aantal taferelen en tekeningen.

Van cipier tot penitentiair bewakingsassistent

Bewaking van opgesloten mensen werd eerst overgelaten aan ongeschoolde "sleuteldragers". Het ging dan meestal over willekeurig aangeduide huurlingen of militairen. Pas na de Belgische Onafhankelijkheid wordt het bewaken van gedetineerden een specifiek beroep. Door de jaren heen worden er meer ethische, intellectuele en technische vaardigheden aan toegekend. Anno 2012 spreken we van de "penitentiair bewakingsassistent" na het volgen van een opleiding van 1 jaar. Veiligheidstaken gaan gepaard met kennis over het strafrecht en de Basiswet. In de ateliers, de huishoudelijke en onderhoudsdiensten zijn technici van diverse aard aan het werk.

Op de tentoonstelling zijn uniformen van vroeger en nu te zien, plus een verzameling kentekens. De opleiding en het werk van de hedendaagse bewakers wordt door henzelf uitgelegd in een aantal korte interviews.

De mensen in uniform zijn uiteraard maar een deel van het personeel in onze gevangenissen. De uitwerking van het regime en de begeleiding plus alle administratie die dat met zich meebrengt, worden toevertrouwd aan directieleden, psychologen, maatschappelijk assistenten, griffie en boekhoudkundige diensten.

Ten slotte wordt de hulp- en dienstverlening aan de gedetineerden (sport, onderwijs, sociale begeleiding…) al tien jaar door verschillende diensten en organisaties van de Vlaamse Gemeenschap behartigd onder de naam "Strategisch Plan". We stellen ook dit project visueel aan u voor.

Van een koud, donker hol waarin een veroordeelde de galg afwachtte, evolueren we stilaan naar gebouwen die plaats bieden aan grotere groepen gedetineerden. Georganiseerde opsluiting vereist een aangepaste architectuur. Op de tentoonstelling zien we tuchthuizen, de stergevangenissen en andere bouwvormen die tot vandaag gebruikt werden, gepresenteerd in hun historisch verhaal. De maquettes van de toekomst zijn er ook: u ziet de gevangenissen die zijn gepland in Dendermonde, Beveren, Leuze-en-Hainaut en Marche-en-Famenne oprijzen voor uw ogen.

Maar er is nog meer toekomst. Ontwerpen en plannen van kleinschalige gevangenissen die als een "huis in de rij" worden gezet, vormen ook een deel van ons aanbod (zie ook de voordracht op 7 juli).

Vanaf 13.30u zetten we de zomervakantie in met een happening in de groene zone van de landloperskapel op het prachtige landlopersdomein. Een familiepicknick wordt opgefleurd met een heuse boerenmarkt, en aangevuld met puur Kempense randactiviteiten.

Zorg voor een zelfgemaakte picknickmand, en indien nodig een picknickdeken. Aanschuiven kan vanaf 13.30u, we houden graag een groepspicknick vanaf 16u. Uw mandje kan altijd nog aangevuld worden met groenten, fruit of proevertjes van de boerenmarkt.

Op zaterdag 7 juli vanaf 20u wordt ons een heel interessant beeld gegeven van de gevangenis in de toekomst. Een stuurgroep, opgericht onder impuls van de Liga Voor Mensenrechten, kwam voor het eerst samen in maart 2011 en was samengesteld uit academici, mensen uit het werkveld in onze gevangenissen, architecten, denkers, magistraten, journalisten, makelaars, studenten, activisten en projectontwikkelaars. Hun slagzin was: "stoute jongens, kleine klassen". In plaats van gevangenissen die honderden tot zelfs meer dan duizend gedetineerden herbergen, zou in de toekomst gebruik worden gemaakt van een groot aantal kleine "huizen" met gemiddeld zo’n vijftien bewoners, waarin de gedetineerden elk een individueel afgestemd "opsluitingsplan" meekrijgen dat hen voorbereidt op een terugkeer in de samenleving. De gevangenis "onder den toren" als het ware.

De voordracht wordt gegeven door de twee drijvende krachten achter dit project, namelijk Kristel Beyens, professor criminologie aan de VUB en Hans Claus, directeur van de gevangenis van Oudenaarde.

De jonge gasten hier op de foto komen uit Merksplas en brengen het repertoire van de Amerikaanse zanger Johnny Cash, die zelf talloze concerten in verschillende gevangenissen gaf. Een betere link tussen muziek en het gevangeniswezen is er dus niet te vinden! Allen daarheen!

Al vanaf jonge leeftijd was Edwin Nagels gefascineerd door het tekenen. In de jaren 1980 tekende hij ook stripverhalen, vaak met een historische inslag. Vanaf het midden van de jaren 1970 legde hij zich voluit toe op het tekenen van cartoons. Hij is de vaste cartoonist van Brandpunt, van De Standaard (1990 - 1999) en van Tertio.